فتق دیسک کمر؛ علل و راه چاره - تور کیش

گفت وگو با دکتر سیدمصطفی سادات

همه ما یک بار در زندگی مان درد کمر را تجربه نموده ایم. شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد. این درد بسیار آزاردهنده است و گاهی مدت ها طول می کشد. یکی از دردهای شایع کمر فتق دیسک کمر است.

گاهی بیماری آن قدر شدید و دردناک می گردد که فرایند زندگی انسان مختل و امکان حرکت از او گرفته می گردد و حتی به جراحی هم احتیاج پیدا می نماید. دکتر سیدمصطفی سادات، جراح ارتوپد، فلوشیپ ستون فقرات و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره بیشتر شرح می دهند.

آقای دکتر! فتق دیسک بین مهره ها چه زمانی ایجاد می گردد؟

دیسک بین مهره ای یک ماده ژلاتینی نسبتا نرم است که فشارهای وارد شده روی مهره ها را به طور یکنواخت پخش و حرکت مهره ها را روی یکدیگر آسان می نماید و باعث خم و راست شدن یا چرخش کمر می گردد. یک حرکت ناگهانی یا برداشتن اجسام سنگین ممکن است باعث آسیب به این ناحیه و فتق دیسک بین مهره ای گردد. فتق اغلب به طرف پشت یا چپ و راست اتفاق می افتد و باعث انتشار درد به پای همان طرف یا طرف مقابل می گردد ولی معمولا درد در همان طرف که فتق اتفاق افتاده متمرکز می گردد.

این عارضه معمولا خود را با چه علایمی نشان می دهد؟

علایم به شدت آسیب وارده به مهره و فشار روی عصب مربوطه بستگی دارد. مثلا اگر صدمه بین مهره 4 و 5 کمری باشد، فشار روی ریشه پنجم کمری بیشتر است. فشار در این قسمت باعث می گردد حرکت شست پا به طرف بالا مختل گردد و درد از طرف کمر به طرف ساق پا انتشار پیدا کند. شایع ترین علامت فتق دیسک کمر درد پا و ساق است و پزشک با توجه به علایم بیمار و درد متوجه می گردد کدام مهره آسیب دیده است.

چه عواملی باعث ایجاد فتق بین مهره های کمری می گردد؟

فتق دیسک بین مهره ای در جوانان، ورزشکاران یا افرادی که کارهای سنگین انجام می دهند بیشتر دیده می گردد اما به طور کلی ما در حرکات روزانه مان همواره در حال خم شدن هستیم. بیشتر مشاغل از قبیل دندان پزشکان، مکانیک ها، کارگران ساختمان و تایپیست ها در حالت خمیده کار می نمایند پس فشار بین مهره ها زیاد است، حرکات ناگهانی هم در ورزش هایی مثل کشتی و وزنه برداری باعث پارگی دیسک بین مهره ای می گردد.

دیسک بین مهره ای در حالت عادی هم شاید رخ بدهد زیرا به مرور زمان ماده ژلاتینی، قوام خود را از دست می دهد یا در اثر عوامل مختلف ساییده و فرسوده می گردد. به تدریج با افزایش سن آرتروز هم اضافه می گردد. عدم فعالیت بدنی هم عامل دیگری است که می تواند روی دیسک و ریشه های عصبی فشار وارد کند.

چگونه می توان فشار روی دیسک و ریشه های عصبی را کم کرد؟

همه دردها به دلیل دیسک کمر نیست. بسیاری از دردها به دلیل ضعف عضلات است. از آنجا که بسیاری از افراد جامعه ما دچار اضافه وزن هستند بیشتر دچار مسائل عضلانی در ناحیه کمر می شوند به خصوص در خانم ها درد کمر به صورت شایع تری دیده می گردد. اغلب خانم ها بعد از زایمان دچار اضافه وزن و بزرگی شکم می شوند. همان طور که می دانیم شکم نقش حمایت نماینده ای روی ستون مهره ها دارد. وقتی شکم ضعیف است فشار روی مهره ها بیشتر می گردد. خیلی مواقع دردهای ناحیه کمر حتی احتیاج به یک عکس ساده هم ندارند. اگر چه در کشور ما خدمات پزشکی بسیار سهل الوصول است و بیماران هنگام مراجعه به مطب چند عکس و آزمایش با خود همراه دارند اما واقعا این کارها لازم نیست و فقط با تمرین های کششی ساده و نرمش می توانند به راحتی درد را رفع نمایند.

تمرین های کششی چگونه باید انجام شوند؟

دیسک های بین مهره ای در طول روز آب از دست می دهند و اگر قد انسان ها را به صورت میلی متری هنگام صبح و عصر اندازه بگیریم، متوجه می شویم قد آنها هنگام غروب چند میلی متر تا یک سانتی متر کاهش پیدا نموده است، پس دیسک بین مهره ای تحت فشار قرار می گیرد. برای کاستن فشار می توانیم از یک میله بارفیکس ساده استفاده و عادت کنیم روزانه هنگام صبح، ظهر و شب هر بار به تعداد 10 بار بارفیکس برویم و هر بار 5 ثانیه به بدن کشش دهیم. هنگام بارفیکس لازم نیست فشار زیادی به خودمان وارد کنیم و فقط آویزان شدن کافی است. سایر ورزش ها هم می تواند بسیار مفید باشد از قبیل پیاده روی، نرمش یا هفته ای 3 بار استخر رفتن و سایر حرکات بدنی که باعث تقویت عضلات و کاهش وزن می گردد.

و چطور درمان می شوند؟

اگر بیمار علایم عصبی واضحی ندارد و اختلال های انگشتان حرکتی پا و مسائل اسفنکتری و ادراری هم ندارد بیمار اورژانسی نیست و درمان بسیار راحت است و شامل تمرین های کششی یا بستن کمربندهای مخصوص است تا بتوان کشش لازم را در ناحیه کمر ایجاد کرد. داروهای مسکن و کورتونی هم تجویز می گردد ولی بیماران باید به طور مرتب کنترل شوند تا مطمئن شویم بیماری پیشرفت نمی نماید. گاهی ضروری است بیماران استراحت نمایند. استراحت بیمار تا زمانی است که التهاب رفع گردد. فشار دیسک به عصب باعث تورم عصب می گردد و التهاب ایجاد می نماید. برای کاهش التهاب توصیه می گردد بیمار به مدت 48 تا 72 ساعت یا حداکثر7 تا 10 روز همراه با تمرینات کششی استراحت کند ولی استراحت طولانی مدت را به هیچ وجه توصیه نمی کنیم چون باعث ضعف عضلات می گردد. در صورت فشار روی ریشه عصب و پیشرفت بیماری، شاید عمل جراحی لازم نگردد ولی ما جراحان تا جایی که ممکن است سعی می کنیم از عمل جراحی اجتناب کنیم.

اگر بیمار به موقع برای درمان اقدام نکند چه اتفاقی رخ می دهد؟

در صورتی که بیمار به موقع برای درمان اقدام نکند حتی در صورت عمل جراحی ممکن است نتیجه مطلوبی حاصل نگردد و متاسفانه مسائل ادراری و اسفنکتری برایش به وجود آید. این مرحله از بیماری معمولا علامت خوبی نیست و به تدریج پاها ضعیف می شوند و شاید هیچ موقع حالت طبیعی و اولیه خود را پیدا ننمایند.

در خاتمه اگر توصیه ای دارید بفرمایید.

هر درد کمری به معنای فتق دیسک کمر نیست و هر فتق دیسک کمری احتیاج به عمل جراحی ندارد. عمل جراحی آخرین مرحله درمانی است. بسیاری از افراد جامعه از درد کمر رنج می برند. برای تشخیص دردهای کمر ضروری است یک گروه شامل جراحان ارتوپد، مغز و اعصاب، روان پزشک و مددکار اجتماعی با هم کار نمایند. خیلی از مواقع مسایل اجتماعی، عصبی و روانی در پیدایش درد دخیل هستند و همواره باید این مسایل را مدنظر قرار دهیم.

نظر فیزیوتراپ / نقش فیزیوتراپی در درمان فتق دیسک کمر

دکتر اسماعیل ابراهیمی*

فتق دیسک مهره در ناحیه گردن و کمر بسیار شایع است. دلیل شیوع در این 2 ناحیه نسبت ضخامت دیسک به ارتفاع مهره است. در ناحیه گردن و کمر ضخامت دیسک از جاهای دیگر مهره های پشت بیشتر است در نتیجه فضای بین مهره ها زیاد است و دامنه حرکت بالاست و مهره ها از ثبات مناسبی برخوردار نیستند.

لیگامان های طولی خلفی بلند هم وقتی به کمر می رسند ضخامتشان کم می گردد. پارگی دیسک زمانی رخ می دهد که به طرف جلو یا چپ و راست خم شده ایم. در این هنگام گودی کمر کم می گردد و بالطبع مهره ها آسیب پذیرتر هم می شوند. اگر دیسک به صورت فتق باشد درمان چندان مشکل نیست ولی وقتی یک تکه از دیسک کنده گردد و داخل کانال بیفتد، ممکن است درمان جراحی هم لازم باشد.

در فتق دیسک کمر عضلات کمری به اسپاسم فرو می فرایند و گودی کمر کمتر و تقریبا صاف می گردد پس فیزیوتراپ باید کوشش کند تا اسپاسم عضلات را از بین ببرد. بیمار را به صورت طاق باز و روی شکم خوابانده و دست ها را در پهلو قرار می دهیم و به بیمار می گوییم نفس عمیق بکشد و نفس را در سینه نگه دارد و بعد آهسته نفس را از دهان بیرون دهد. با این تنفس عمیق و آرام شکم حرکت می نماید و عضلاتی که باعث سفتی ناحیه کمر شده بودند بدون اینکه روی کمر فشار وارد آید شل می شوند.

به این ترتیب عضلات ناحیه کمر را به طور غیرمستقیم آزاد می کنیم. (معمولا با یک جلسه فیزیوتراپی مشکل بیمار حل می گردد) در مرحله دوم به بیمار می گوییم در همان حالت خوابیده آرنج را خم کند و کف دست ها را روی زمین قرار داده، سپس به اندازه بازو بلند گردد و تاکید می کنیم که عضلات لگن و ستون فقرات را وارد انقباض نکند و از 1001 تا 1010 بشمارد.

در مرحله بعد از بیمار می خواهیم کف دست ها را روی زمین قرار دهد و بنشیند تا گودی کمر را به 30 درجه برساند. این کار را باید به طور مرتب انجام دهند. همان طور که می دانیم فتق دیسک کمر جانبی پشتی است و با فیزیوتراپی فتق را به طرف جلو می فرستیم. این اعمال کاملا بی خطر هستند. 70 تا 80 درصد کمردردها به راحتی درمان می شوند و احتیاجی به عمل جراحی ندارند.

اگر فتق دیسک کمر درمان نگردد به درد مزمن تبدیل می گردد. در نوع مزمن، بیمار دچار مسائل روحی روانی هم می گردد و آستانه درد بیمار آنقدر پایین می آید که حتما احتیاج به داروهای آرام بخش و خواب پیدا می نماید. تمرین های درست فیزیوتراپ وقتی است که درد به تدریج کم شده و به طرف مرکز حرکت کند یعنی اگر درد بیمار در ناحیه پاست به زانو و سپس به کمر برسد. وخیم ترین شرایط در تمرین های نادرست وقتی است که کمر بهبودیافته و درد پا آغاز گردد.

اگر درد بیمار بیش از 3 ماه طول بکشد یعنی مزمن شده است و درمان هم به مراتب سخت تر می گردد. متاسفانه بعد از 3 ماه عضلات آتروفی شده و شاهد تغییر فرم در پا خواهیم بود.

ورزش های گودی کمر

1.روی زمین به پشت دراز بکشید. زانوها به حالت نیمه خم و کف پاها روی زمین باشد. ابتدا عضلات شکم و باسن را منقبض کنید و کمر را به زمین فشار دهید و بین 6 تا 10 ثانیه نگه دارید. بعد از چند ثانیه استراحت، این حرکت را 7 بار تکرار کنید.

2.بعد در همین حالت با دست های کشیده و رو به جلو، سر و شانه را از زمین بلند کنید و به حالت نیمه نشسته درآیید. 4 تا 6 ثانیه در این حالت باقی بمانید و 6 تا 10 بار این کار را تکرار کنید.

3.حالا زانوها را تک تک و یکی درمیان به داخل سینه بکشید و 6 تا 10 ثانیه نگه دارید. این کار را 6 تا 10 بار تکرار کنید.

4.این حالت را می توانید با هر دو زانو در حالی که دست ها زیر زانوست، تکرار کنید. به فاصله 20 سانتی متر از یک دیوار بایستید و به آن تکیه دهید. زانوها را کمی خم کنید و کل ستون فقرات را به دیوار بچسبانید (از جمله کمر) و 6 تا 10 ثانیه در این حالت بمانید. این حرکت را 6 تا 10 بار تکرار کنید.

5.در صورتی که عضلات پشت ران هم کوتاه باشد حرکات کششی موثر است. اگر کمردرد حاد ندارید، بنشینید و پایتان را دراز کنید. سعی کنید نوک انگشتان دست را به مچ پا برسانید و 60 ثانیه در این حالت نگه دارید. این حرکت را 10 بار تکرار کنید.

به یاد داشته باشید که اندازه و شدت حرکات فوق با توجه به افراد مختلف (از نظر سن، جنس، شرایط قوای جسمانی و نوع آسیب) فرق دارد ولی به طور کلی بهتر است که روزانه 2 بار و حداقل به مدت 3 ماه این حرکات را انجام دهید.

پی نوشت ها:

* دکترای فیزیوتراپی ، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران رییس انجمن فیزیوتراپی ایران

منبع:هفته نامه سلامت

/ج

منبع: راسخون